Συμβουλές πρόληψης για τον καρκίνο του δέρματος

Συγγραφέας: 
Ζωή Απάλλα, PhD
Αν. Καθηγήτρια Δερματολογίας Α.Π.Θ, Β’ Δερματολογική Κλινική 
DERMOMEDICA, Λεωφόρος Κ. Καραμανλή 60, Θεσσαλονίκη

Τις τελευταίες δεκαετίες, είναι αλήθεια, πως έχει εντατικοποιηθεί η συζήτηση και το ενδιαφέρον, τόσο των επιστημόνων όσο και του κοινού, σχετικά με τα θέματα που αφορούν τον καρκίνο του δέρματος. 
Η αυξανόμενη επίπτωση του καρκίνου του δέρματος είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, ο κυριότερος εκ των οποίων είναι η βλαπτική δράση της ηλιακής ακτινοβολίας. 
Από τη μια ακούμε πως ο ήλιος είναι ζωοδότης και συμβάλλει σημαντικά στη διατήρηση της υγείας μας, κυρίως μέσω της συμμετοχής του στο μεταβολισμό της βιταμίνης D, ενώ από την άλλη, όλο και πληθαίνουν οι καμπάνιες ενημέρωσης για την βλαβερή δράση του ήλιου και της υπεριώδους ακτινοβολίας, λόγω πιθανότητας καρκινογένεσης.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όπως σε όλες τις δραστηριότητές μας, έτσι και στην περίπτωση της ηλιοέκθεσης, είναι σημαντικό να ακολουθήσουμε τον κανόνα του “Παν μέτρον άριστον”. Η ηλιακή έκθεση με μια λογική διαχείριση γίνεται ωφέλιμη, ενώ καθίσταται βλαβερή όταν δεν υπάρχει μέτρο. 
Πώς λοιπόν θα καταφέρουμε να προστατευθούμε από τον καρκίνο του δέρματος, απολαμβάνοντας παράλληλα τις καθημερινές μας δραστηριότητες;

Κατανοώντας τον ήλιο και το δέρμα

Οι ευεργετικές ιδιότητες του ήλιου στην ανθρώπινη υγεία είναι δεδομένες. Γνωρίζουμε ότι είναι απαραίτητος για τη σύνθεση της βιταμίνης D, μιας λιποδιαλυτής βιταμίνης που συμμετέχει ενεργά στην οστεοσύνθεση, ενώ η έλλειψή της στα παιδιά οδηγεί στη γνωστή ραχίτιδα. Για την επαρκή σύνθεσή της έχει αποδειχθεί ότι αρκούν 2-3 ηλιοεκθέσεις την εβδομάδα, διάρκειας περίπου 20 λεπτών κατά τους μήνες Απρίλιο ως Σεπτέμβριο. Ωστόσο, για τις ηλιόλουστες νότιες χώρες όπως η Ελλάδα, η καθημερινή επαφή με τον ήλιο ακόμα και τους χειμερινούς μήνες, είναι υπεραρκετή για την επαρκή σύνθεση βιταμίνης D. Παρόλα αυτά, αν βρεθεί σε κάποιον έλλειψη βιταμίνης D, θα πρέπει να λάβει την απαιτούμενη ποσότητα σε μορφή συμπληρώματος, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού του.

Πλην αυτού, γνωρίζουμε ότι ο ήλιος δημιουργεί συνθήκες ευεξίας στον οργανισμό, μέσω της παραγωγής της σεροτονίνης, γνωστή και και ως η “ορμόνη της ευτυχίας”.  
Ωστόσο, η υπερβολική έκθεση στον ήλιο είναι επικίνδυνη και μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτες βλάβες στο δέρμα. Κάποιες από αυτές, όπως το ηλιακό έγκαυμα, είναι οξείες και παροδικές. Παρότι όμως ένα έγκαυμα υποχωρεί σχετικά γρήγορα, αφήνει ανεξίτηλο «στίγμα» πάνω στα κύτταρα της επιδερμίδας, τα οποία καθίστανται σταδιακά όλο και πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη δερματικού καρκίνου. Μιλώντας για το έγκαυμα, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως οι βλαβερές του συνέπειες είναι σημαντικά μεγαλύτερες στο ευαίσθητο δέρμα των βρεφών και των παιδιών, για τα οποία θα πρέπει να λαμβάνουμε ιδιαίτερα αυξημένα μέτρα ηλιοπροστασίας.

Υπάρχουν δύο είδη υπεριώδους ακτινοβολίας που εμπεριέχονται μέσα στο φάσμα του ηλιακού φωτός, η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA) και η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UVB).  Η UVA διεισδύει βαθύτερα στο δέρμα, καταστρέφοντας κυρίως το μέσο χόριο. Στη θέση αυτή βρίσκονται οι κολλαγόνες και ελαστικές ίνες του δέρματος που είναι υπεύθυνες για την ελαστικότητα, τη ζωντάνια και τη σφριγηλότητά του. Κατά συνέπεια η καταστροφή τους από τη δράση της UVA οδηγεί κυρίως σε πρώιμη γήρανση, με παρουσία χαλάρωσης και ρυτίδων. Από την άλλη μεριά, η UVB απορροφάται από τις επιφανειακές στοιβάδες της επιδερμίδας και είναι υπεύθυνη για το καλοκαιρινό «μαύρισμα», αλλά και για το ηλιακό έγκαυμα. Τόσο η UVA, όσο και η UVB συμμετέχουν στη διαδικασία της καρκινογένεσης. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε πως παρότι το καλοκαιρινό “μαύρισμα” προστατεύει από το ηλιακό έγκαυμα στο δέρμα, δεν παρέχει καμιά προστασία εναντίον της καρκινογόνου δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Πώς μπορώ να προστατευθώ από τις ανεπιθύμητες ενέργειες του ήλιου και την πιθανή ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος;

• Απoφύγετε την ηλιοέκθεση, ιδιαίτερα τις «επικίνδυνες» ώρες της ημέρας. Μεταξύ 11:00 και 15:00 ο ήλιος είναι πιο δυνατός και επομένως και πιο βλαβερός. Αν παρόλα αυτά τυχαίνει τις ώρες αυτές  να βρίσκεστε σε εξωτερικό χώρο, παραμείνετε σε σκιερό μέρος όπως ομπρέλες, δέντρα ή στέγαστρα που παρέχουν ικανή ηλιοπροστασία.

• Χρησιμοποιείστε κατάλληλο ρουχισμό και αξεσουάρ, όπως γυαλιά ηλίου, πλατύγυρο καπέλο και χαλαρά ρούχα, τα οποία ιδανικό θα ήταν να έχουν μακριά μανίκια.

• Χρησιμοποιείστε υψηλού δείκτη, ευρέως φάσματος, φαρμακευτικά αντηλιακά που παρέχουν προστασία τόσο για τη UVA, όσο και για τη UVB. Ο δείκτης SPF πρέπει να είναι 30 ή υψηλότερος.

• Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται όταν είμαστε κοντά σε νερό, χιόνι ή αμμουδιά, καθώς αυτές οι συνθήκες αυξάνουν τον κίνδυνο εγκαύματος.

• Το αντηλιακό δεν αποτελεί “άλλοθι” για να βγαίνουμε στον ήλιο περισσότερο.

• Αποφύγετε τη χρήση θαλάμων τεχνητού μαυρίσματος (solarium). Πλην της αύξησης του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου δέρματος, το solarium έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί και πρόωρη γήρανση.

• Εάν επιθυμείτε να φαίνεστε μαυρισμένος, προτιμήστε ένα προϊόν αυτομαυρίσματος (self-tanning). Ωστόσο, θα πρέπει να συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αντηλιακό.

• Ζητήστε από το δερματολόγο σας να σας καθοδηγήσει για το πόσο συχνά θα πρέπει να εξετάζεστε, ανάλογα με τους παράγοντες κινδύνου που έχετε για καρκίνο δέρματος. Μερικά παραδείγματα ανθρώπων σε υψηλότερο κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος, είναι άτομα με πολλές ελιές, με ανοιχτό χρώμα δέρματος, ματιών και μαλλιών, με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου δέρματος, καθώς και άτομα που δουλεύουν σε εξωτερικούς χώρους.

• Εξασκηθείτε στην αυτοεξέταση, προκειμένου να ανιχνεύσετε νωρίς έναν πιθανό καρκίνο του δέρματος. Επισκεφθείτε τον ειδικό δερματολόγο αν εντοπίσετε κάτι που δεν προϋπήρχε στο δέρμα σας, ή προϋπήρχε και μεγαλώνει γρήγορα, ή αλλάζει, ή σας φέρνει συμπτώματα όπως φαγούρα, πόνο ή αιμορραγία.

Μικρές συμβουλές για σωστή χρήση του αντηλιακού

• Επαλείψτε το αντηλιακό 15΄πριν εκτεθείτε στον ήλιο, ακόμα και τους χειμερινούς μήνες, ή τις συννεφιασμένες ημέρες.

• Απλώστε αρκετή ποσότητα κρέμας. Έχει αποδειχτεί πως για το πρόσωπο, τα χέρια, τον αυχένα και το λαιμό χρειάζεται ποσότητα περίπου ίση με 2 κουταλάκια του γλυκού, ενώ για ολόκληρο το σώμα ποσότητα ενός ποτηριού για σφηνάκι.

• Μην ξεχνάτε περιοχές όπως τα αυτιά, τα χείλη, το στέρνο, τον αυχένα και τα άκρα χέρια.

• Ανανεώστε τακτικά το αντηλιακό, ιδιαίτερα αν παραμένετε σε εξωτερικό χώρο. Επάλειψη κάθε δύο ώρες είναι συνήθως αρκετή.

• Στα παιδιά η ανανέωση του αντηλιακού θα πρέπει να γίνεται συχνότερα.